Pisałem już tutaj o tym, że gminy posiadają instrumenty prawne pozwalające na dbanie o zdrowe powietrze. Takim instrumentem z pewnością jest możliwość uchwalenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zakazów związanych ze stosowaniem pieców na paliwa stałe. 

Praktyka pokazuje jednak, że wiele gmin (i nie tylko) uznaje, że takich zakazów nie można wprowadzić w planach miejscowych, albowiem zapisy w tym zakresie są unieważniane przez sądy administracyjne. Podnosi się bowiem argumenty, że tego typu regulacje (związane z zakazem stosowania pieców na paliwa stałe) należą wyłącznie do kompetencji samorządu województwa, tj. sejmiku województwa  (tzw. uchwały antysmogowe). 

Orzecznictwo sądów temu jednak przeczy. Wyroki, początkowo rozbieżne, powoli stają się jednolite w tym zakresie. 

Potwierdza to orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 lutego 2023 roku, sygn. akt: II OSK 270/20, który uznał, że zapis zawarty w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zakazujący stosowania pieców na paliwo stałe na danym terenie jest legalny, a gmina takie obostrzenia może wprowadzać. 

WSA NIE ZEZWALA NA ZAPISY W MPZP O ZAKAZIE STOSOWANIA PIECÓW 

Sprawa zaczęła się od tego, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z czerwca 2019 roku uznał, opierając się na przepisach Prawa ochrony środowiska, że to nie rada gminy w miejscowym planie, ale sejmik województwa, w tzw. uchwale antysmogowej, jest uprawniony do podjęcia uchwały zakazującej stosowania pieców. W konsekwencji Sąd ten unieważnił zapisy planu miejscowego, które zakazywały wykonywania instalacji na paliwa stałe w obiektach budowlanych.

NSA ZEZWALA NA ZAPISY W MPZP O ZAKAZIE STOSOWANIA PIECÓW

Naczelny Sąd Administracyjny wyraził w tym temacie inne stanowisko – uznając, że tego typu zakazy mogą się znaleźć z miejscowym planie. 

Podkreślił, że obowiązkowym elementem planu miejscowego są zapisy dotyczące zasad ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu, a dodatkowo w tym zakresie plan powinien zawierać nakazy, zakazy, dopuszczenia i ograniczenia w zagospodarowaniu terenów wynikające m.in. z potrzeb ochrony środowiska, o których mowa w szczególności w art. 72 i 73 Prawa ochrony środowiska. 

Gminy bowiem mają obowiązek w aktach planistycznych (studium i m.p.z.p.) zapewnić warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalną gospodarkę zasobami środowiska, w szczególności przez uwzględnianie innych potrzeb w zakresie ochrony powietrza, wód, gleby, ziemi, ochrony przed hałasem, wibracjami i polami elektromagnetycznymi.

ZAPISY O OCHRONIE ŚRODOWISKA W MPZP TO OBOWIĄZEK 

Dlatego jak wskazuje NSA: „Przywołane w poprzednim akapicie regulacje w powiązaniu z koniecznością stosowania w procedurze planistycznej zasady zrównoważonego rozwoju nakładają wręcz na organy planistyczne obowiązek zagwarantowania możliwości zaspakajania podstawowych potrzeb społeczności, obecnych jak i przyszłych pokoleń, do potrzeb takich należy między innymi ochrona powietrza. Warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i związana z tym ochrona powietrza jest jednym z elementów, które muszą znaleźć obligatoryjne odzwierciedlenie w treści planu miejscowego”.

SEJMIK WOJEWÓDZTWA MA INNE KOMPETENCJE NIŻ GMINA

NSA w cytowanym wyroku zaznaczył, że sejmik województwa ma kompetencje do wprowadzania zakazów w zakresie użytkowania urządzeń jakimi są instalacje, w których następuje spalanie paliw. Sejmik województwa nie posiada jednak uprawnień do wprowadzenia ograniczeń w zakresie budowy instalacji na paliwa stałe. 

NSA podnosi, że: „wbrew stanowisku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie Rada nie wkroczyła w materię tzw. uchwał antysmogowych. Kompetencja sejmiku województwa dotyczy określenia rodzaju i jakości paliw dopuszczonych do stosowania lub których stosowanie jest zakazane w obszarze danej instalacji, w której następuje spalanie paliw. Natomiast ustalenia planu miejscowego dotyczą nie tyle paliw spalanych w instalacjach, lecz dotyczą w ogóle możliwości wykonania takich instalacji w nowych obiektach budowlanych”.

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje między innymi tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, czy też możliwość zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem.

Groźba bezpowrotnej utraty takich walorów przyrodniczych stanowi uzasadnienie do wprowadzenia zakazów niezbędnych dla ochrony przyrody. 

W ustawie o ochronie przyrody określono, jakie zakazy na obszarze chronionego krajobrazu mogą być wprowadzone i są nimi m.in zakaz: 1/ realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; 2/ likwidowanie i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych; 3/ wydobywanie do celów gospodarczych skał, torfu; 4/ wykonywanie prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu; 5/ dokonywanie zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody; 6/ likwidowanie naturalnych zbiorników wodnych; 7/ budowanie nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od: linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych; 8/ lokalizowanie obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. 

SEJMIK WOJEWÓDZTWA WYDAJE UCHWAŁĘ

Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa. 

Jednakże projekt uchwały sejmiku województwa, wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. 

Zdarza się nierzadko, że rada gminy odmawia uzgodnienia projektu opisanej wyżej uchwały. Może to jednak zrobić w szczególnych sytuacjach, a mianowicie, gdy przyjęcie tej uchwały prowadziłoby do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających z ustaleń studium lub miejscowego planu w stopniu nieproporcjonalnym do wartości jakie obszar chronionego krajobrazu ma chronić.

SPORY DOTYCZĄCE OGRANICZENIA MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWYCH GMINY

W praktyce występują zatem spory między samorządem województwa a gminą dotyczące ustalenia, czy faktycznie wskazane zapisy projektu uchwały w sprawie obszaru chronionego prowadziłyby do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających ze studium lub planu przestrzennego w stopniu nieproporcjonalnym do wartości, jakie obszar chronionego krajobrazu ma chronić.

W SYTUACJACH TYLKO WYJĄTKOWYCH RADA MOŻE ODMÓWIĆ 

Warto jednak pamiętać, że jeżeli rada gminy może odmówić takiego uzgodnienia, to w pierwszej kolejności winna dokładnie przeanalizować ustalenia zawarte w aktach planistycznych (studium i m.p.z.p.), a wynikami analizy podzielić się z organem wojewódzkim. Odmowa bowiem uzgodnienia, przy jednoczesnym braku dokonania wszechstronnej analizy może być zakwestionowana w przypadku skontrolowania przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze, czy też Sąd administracyjny. 

Nie wystarczy zatem samo lakoniczne stwierdzenie przez gminę w odmowie uzgodnienia, że obszar chroniony będzie ograniczał możliwości rozwojowe gminy.

Gmina przez uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (m.p.z.p.) może wprowadzić wiele pozytywnych rozwiązań, które wpływać będą zarówno na rozwój gminy, jak i na ochronę środowiska i przyrody. 

Jednakże władztwo planistyczne gmin, czyli możliwość wskazania co, gdzie i jak w określonym obszarze można urządzić / zabudować jest ograniczone.

Wynika to z tej przyczyny, że zapisy planu, co do zasady, nie mogą być sprzeczne z ustawami.  

Taka też sytuacja występuje w przypadku próby uregulowania w m.p.z.p. sposobu wycinki drzew. 

OCHRONA ŚRODOWISKA W ZAPISACH PLANU PRZESTRZENNEGO  

Miejscowy plan musi zawierać postanowienia, które dotyczyć będą ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. Tematyka ta bowiem stanowi element kształtowania polityki przestrzennej gminy. 

Jednakże przy uchwalaniu m.p.z.p. gmina ma obowiązek przestrzegania ustaw – w omawianej sprawie ustaw o ochronie przyrody – aktów wyższych rangą nad m.p.z.p. (aktem prawa miejscowego).

ZASADY WYCINKI DRZEW NIE MOGĄ BYĆ MODYFIKOWANE PRZEZ M.P.Z.P.

Zasady wycinki drzew reguluje ustawa o ochronie przyrody. Regulacja ta obejmuje sposoby uzyskiwania zgody na wycinkę drzew. 

Takie zgody wydaje wójt, burmistrz, prezydent miasta, a w przypadku drzew znajdujących się w obszarze objętym ochroną konserwatorską Wojewódzki Konserwator Zabytków. 

Skutkiem powyższego wprowadzenie jakichkolwiek regulacji do m.p.z.p., które zmieniłyby zasady uzyskiwania zgód na wycinkę drzew w sposób inny niż jest to uregulowane w ustawie będzie nieuprawnione. 

Sąd administracyjny rozpatrując skargę na plan przestrzenny, który tego typu zapisy zawiera – różniące się od zasad wskazanych w ustawie – mógłby zakwestionować i w konsekwencji stwierdzić nieważność takich norm. 

WYCINKA DRZEW MUSI BYĆ ZGODNA Z ZASADAMI OKREŚLONYMI W USTAWIE

Tak też się stało w sprawie, którą rozpatrywał Sąd w Krakowie w maju 2021 roku. 

Sąd uznał, że część regulacji zawartych w m.p.z.p. jest nieważna. 

Wynikało to z tej przyczyny, że w planie określono strefę zieleni izolacyjnej, dla której ustalono zakaz likwidacji drzew, przy czym dopuszczono odstępstwo od tego zakazu w przypadku koniecznością realizacji wymienionych w m.p.z.p. inwestycji. W konsekwencji taki zapis planu eliminował obowiązek wydania w tym zakresie zgody na wycinkę drzew w określonym trybie i przez właściwy organ.

Sąd stanął na stanowisku, że zapis ten wykracza ponad regulacje ustawowe, albowiem ustawa o ochronie przyrody zakłada, że usunięcie drzewa z terenu nieruchomości może nastąpić jedynie po uzyskaniu zezwolenia, a miejscowy plan nie może  korygować (dookreślać) warunków wskazanych w ustawach.