Definicja odpadu – zagrożenia nie są kluczowym kryterium 

W praktyce definicja odpadu nastręcza wiele problemów, a sądy, te krajowe jak i międzynarodowe, są zmuszone odkodować jej podstawowe założenia. 

Ustawa o odpadach definiuje odpad jako: każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany. 

Z powyższej definicji wynika, iż dana substancja jest odpadem nie ze względu na swój charakter, ale ze względu na zamiar lub obowiązek usunięcia tej substancji przez jej posiadacza, a więc ze względu na wolę posiadacza lub ustawodawcy. 

A zatem skład chemiczny danej substancji może co najwyżej stanowić wskazówkę co do tego, że ma ona charakter odpadu. Zagrożenia stwarzane przez daną substancję dla środowiska lub zdrowia ludzkiego nie mają decydującego wpływu na jej kwalifikację jako odpadu.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 2019 roku, w którym zajmował się zagadnieniem definicji odpadów stwierdził, iż prawo Unii Europejskiej nie wyklucza co do zasady tego, żeby odpad uznany za niebezpieczny mógł przestać być odpadem, jeśli określony proces pozwala uczynić go zdatnym do użytku bez stwarzania zagrożenia dla zdrowia człowieka i bez wyrządzania szkody środowisku, a ponadto jeżeli nie stwierdzono, że posiadacz tego przedmiotu pozbywa się go lub zamierza się go pozbyć.  

Dlatego też zagrożenia stwarzane przez daną substancję dla środowiska lub zdrowia ludzkiego nie mają decydującego wpływu na jej kwalifikację jako odpadu.

Spory dotyczące zapisów planu zagospodarowania przestrzennego oraz uprawnień i obowiązków wynikających z tych zapisów to codzienność wielu organów, przedsiębiorców, sądów i prawników. Dotyczą one wielu kwestii.

Dla przykładu mogę wskazać z własnego „podwórka” sytuacje dotyczące sporów związanych z tym, czy na określonej działce może powstać obiekt o przeznaczeniu usługowo – produkcyjnym, czy spełniono wymagania wskaźnika powierzchni biologicznie czynnej, czy też problemu związanego z tym, czy na określonej działce można prowadzić działalność związaną ze zbieraniem odpadów. 

Z odpadami jest ten problem, że rzadko w planach miejscowych znajduje się symbol „O”, który wprost dopuszcza na danym terenie działalność związaną z odpadami. Jednocześnie zapisy planów zagospodarowania przestrzennego zazwyczaj wprost nie wykluczają prowadzenia działalności związanej z odpadami, a jest to działalność kwalifikowana jako gospodarcza, jak każda inna.

Tymczasem zgodnie z ustawą o odpadach odmawia się wydania zezwolenia na zbieranie odpadów lub zezwolenia na przetwarzanie odpadów w przypadku, gdy zamierzony sposób gospodarowania odpadami jest niezgodny z przepisami prawa miejscowego.

Czy zatem jeżeli plan przewiduje dla określonego obszaru np. przeznaczenie podstawowe jako rolne z przeznaczeniem uzupełniającym jako działalność gospodarczą, to czy na takim obszarze można prowadzić działalność polegającą na zbieraniu odpadów ?

Tak, na takim obszarze również jest dopuszczalna działalność związana z odpadami  (oczywiście po spełnieniu innych jeszcze wymogów związanych z prowadzeniem tego typu działalności). 

Co prawda Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie planu zagospodarowania przestrzennego określa wymagania planu miejscowego w części tekstowej i graficznej, a dla terenów związanych z odpadami  wskazuje, że powinien być określony  symbolem “O” i kolorem ciemnoszarym, to jednak w praktyce symbolem „O” oznacza się obszar, na którym gmina ma zamiar prowadzić gospodarkę odpadami lub umożliwia podmiotom niezależnym od gminy prowadzenie gospodarki odpadami (np. składowiska odpadów, czy spalarni odpadów).

Interpretacja, z której by wynikało, że jedynie na obszarach oznaczonych jako „O” możliwe jest prowadzenie działalności związanej z odpadami, ograniczałaby w znacznym stopniu prawo prowadzenia działalności gospodarczej, tym bardziej, że działalność gospodarcza związana z odpadami może mieć różnych charakter i różną uciążliwość. 

Zgodnie z przepisami odpadem jest:

każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany.

Dodatkowo przepisy wskazują, że:
posiadacz odpadów jest obowiązany do niezwłocznego usunięcia odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania (chyba, że posiada zgodę na ich składowanie).

Jeżeli odpady nie zostaną usunięte, to:
wójt, burmistrz lub prezydent miasta nakazuje posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania (z wyjątkiem gdy obowiązek usunięcia odpadów jest skutkiem wydania decyzji o cofnięciu decyzji związanej z gospodarką odpadami)

Kim jest zatem posiadacz odpadów, który odpowiada za usunięcie odpadów z nieruchomości.
Przepisy wskazują, iż posiadaczem odpadów jest: wytwórca odpadów lub osoba fizyczna (lub prawna, jak również jednostka nie posiadająca osobowości prawnej) będąca w posiadaniu odpadów.

Istotnym jest w tym kontekście, że w prawie istnieje domniemanie, że ten kto faktycznie włada powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości i to on ponosi odpowiedzialność m.in. za ich usunięcie.

Domniemanie takie wprowadzono w celu uniknięcia sytuacji braku podmiotu odpowiedzialnego za umieszczenie odpadów na nieruchomości (wytwórcy odpadów). Oznacza to, że domniemanie to może być obalone w przypadku, kiedy możliwe jest ustalenie podmiotu odpowiedzialnego za składowanie odpadów.

Sądy administracyjne wskazują, iż: „Domniemanie, na podstawie którego nakaz wydany na podstawie ustawy o odpadach może być skierowany do właściciela nieruchomości (gdzie znajdują się odpady), może być obalone wyłącznie w przypadku, kiedy możliwe jest ustalenie innego podmiotu odpowiedzialnego za składowanie odpadów – to jest innej osoby fizycznej, osoby prawnej, czy też jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej będącej w posiadaniu odpadów. Tym samym w sytuacji braku możliwości ustalenia wytwórcy odpadów władający powierzchnią ziemi może się zwolnić z odpowiedzialności za odpady tylko w jeden sposób – wykazując, że odpadem włada lub władał faktycznie inny podmiot, czyli wskazać wyraźnie na innego posiadacza odpadów”.