Należy odróżnić pojęcie usunięcia drzewa od jego uszkodzenia i zniszczenia.

Jednak aby móc w sposób prawidłowy wskazać, w jakiej sytuacji doszło do uszkodzenia drzewa, a w jakiej do jego zniszczenia, należy wcześniej wiedzieć, jak przepisy definiują samo pojęcie drzewa.

Drzewo zatem to wieloletnia roślina o zdrewniałym jednym pędzie głównym (pniu) albo zdrewniałych kilku pędach głównych i gałęziach tworzących koronę w jakimkolwiek okresie podczas rozwoju rośliny. 

Pomimo tego, że z definicji legalnej drzewa nie wynika, że drzewo to również korzeń (ustawodawca zapomniał o tym elemencie), to  uzupełniająco wskazać należy, że drzewo składa się z korony, pnia i bryły korzeniowej.

Zniszczenie lub uszkodzenie któregoś z powyższych elementów drzewa będzie się wiązało z określonymi w przepisach sankcjami. Z tą jednak różnicą, że w przypadku oddziaływania na koronę drzewa organ prowadzący sprawę będzie zobligowany do ustalania procentowego usunięcia korony drzewa (zbadania o jaką część została ona zredukowana). Natomiast w przypadku oddziaływania na pień lub koronę takich ograniczeń nie będzie.

Czym zatem dokładnie jest zniszczenie i uszkodzenie drzewa ? Okazuje się, że oba pojęcia mają swoją prawną treść.

ZNISZCZENIA A USZKODZENIE DRZEWA

Za zniszczenie drzewa uważa się usunięcie gałęzi w wymiarze przekraczającym 50% korony, która rozwinęła się w całym okresie rozwoju drzewa.

Natomiast usunięcie gałęzi w wymiarze przekraczającym 30% korony, która rozwinęła się w całym okresie rozwoju drzewa, stanowi uszkodzenie drzewa. 

Jak wyżej wskazano przepisy wyraźnie odróżniają uszkodzenie drzewa od uszkodzenia jego korony, dlatego od prac wykonywanych przy koronie drzew należy odróżnić prace przeprowadzone w obrębie pnia i bryły korzeniowej. W tej sytuacji nie będzie potrzeby obliczania procentowego – jak w przypadku usunięcia gałęzi – stopnia uszkodzenia i zniszczenia drzewa. 

POZBAWIENIE DRZEWA KORONY

Pozbawienie drzewa korony nosi znamiona jego zniszczenia. 

Pozbawienie drzewa korony nie nosi znamion jego zniszczenia, gdy prace w obrębie korony drzewa nie prowadzą do usunięcia gałęzi w wymiarze przekraczającym 30% korony, która rozwinęła się w całym okresie rozwoju drzewa. 

Dlatego wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych w obrębie korony drzewa w zakresie nieprzekraczającym 30% korony drzewa nie jest objęte ograniczeniami. 

USUNIĘCIE KORONY DRZEWA BEZ SANKCJI W WYJĄTKOWYCH SYTUACJACH

Pamiętać należy, że przepisy przewidują szczególne sytuacje, w których nie ponosi się odpowiedzialności za zniszczenie drzewa. Dlatego działania w większym zakresie w stosunku do drzewa są możliwe, ale w ściśle określonych przypadkach. 

Dotyczyć to będzie następujących sytuacji: 

1/ usunięcie gałęzi obumarłych lub nadłamanych; 

2/ utrzymywanie uformowanego kształtu korony drzewa; 

3/ wykonanie specjalistycznego zabiegu w celu przywróceniu statyki drzewa.

KTO ODPOWIADA ZA USUNIĘCIE LUB ZNISZCZENIE DRZEWA 

Za usunięcie lub zniszczenie drzewa odpowiada:

1/ posiadacz nieruchomości (nie musi to być zatem jedynie właściciel nieruchomości), 

2/ albo właściciel urządzeń znajdujących się na działce, gdzie rośnie drzewo (może to być np. właściciel sieci przesyłowej), 

3/ albo inny podmiot, jeżeli działał bez zgody posiadacza nieruchomości (np. sąsiad, który bezprawnie usunął koronę drzewa przesłaniającą jego posesję).

O karach pieniężnych za działanie sprzeczne z prawem znajdziesz wpis m.in. tutaj. 

Pisałem już tutaj, że wiele drzew i krzewów w Polsce jest chronionych. Ochrona prawna drzew i krzewów wynika z przepisów znajdujących się w różnych aktach prawnych, poczynając od Konstytucji RP, poprzez akty prawa międzynarodowego, a kończąc na ustawach. 

Warto rozwinąć wątek ochrony drzew i krzewów o sankcje jakie mogą spotkać osobę, która dopuściła się usunięcia, zniszczenia albo uszkodzenia drzewa lub krzewu. 

Dzisiaj o karach pieniężnych.  

Za zniszczenie, uszkodzenie lub usunięcie drzewa lub krzewu bez odpowiedniej zgody grozi kara pieniężna. 

Kara jest wymierzana przez wójta, burmistrza lub prezydenta (w zależności od tego w jakiej gminie znajduje się drzewo lub krzew). 

W JAKICH PRZYPADKACH GROZI KARA FINANSOWA 

Ustawa o ochronie przyrody wymienia sytuacje, w których wymierza się karę finansową za usunięcie, uszkodzenie lub zniszczenie drzewa lub krzewu. Są to następujące przypadki:

1. usunięcie drzewa lub krzewu bez wymaganego zezwolenia;
2. usunięcie drzewa lub krzewu bez zgody posiadacza nieruchomości;
3. zniszczenie drzewa lub krzewu;
4. uszkodzenie drzewa spowodowane wykonywaniem prac w obrębie korony drzewa.

NA KOGO NAKŁADA SIĘ KARĘ ZA WYCIĘCIE (USZKODZENIE, ZNISZCZENIE) DRZEWA

Kara, o której mowa wyżej, jest nakładana na posiadacza nieruchomości (jest nim najczęściej właściciel nieruchomości, na której rośnie drzewo lub krzew), albo właściciela urządzeń przesyłowych, albo na inny podmiot, jeżeli działał bez zgody właściciela (posiadacza) nieruchomości. 

Karę zatem ponosi posiadacz nieruchomości, na której rosło usunięte drzewo (krzew) lub podmiot, który usunął drzewo bez zgody posiadacza. 

Warto pamiętać, że nieistotnym w kontekście odpowiedzialności posiadacza nieruchomości za wycięcie drzewa (krzewu) jest to, czy posiadacz nieruchomości dokonał wycięcia osobiście, czy też wynajął w tym celu inny podmiot, lub wyraził zgodę w sposób dorozumiany. Zgoda może być bowiem wyrażona w sposób „cichej” akceptacji i polegać na biernym akceptowaniu określonych działań. Jednakże akceptowanie zniszczenia drzewa, tj. udzielenie dorozumianej (cichej) zgody na niszczenie przyrody może nastąpić w odniesieniu do stanu rzeczy uświadomionego, a przynajmniej przewidywanego.

Dla odpowiedzialności finansowej za wycięcie / zniszczenie drzewa (krzewu) nieistotna jest także świadomość, czy też brak świadomości konieczności uzyskania stosownego zezwolenia. Bez znaczenia dla odpowiedzialności pozostają również pobudki, czy motywy, jakimi kieruje się osoba usuwająca drzewo. 

Ukaranie natomiast osoby, która nie była właścicielem (posiadaczem) nieruchomości, na której rosło drzewo (krzew) jest możliwe, jednakże będzie się łączyło z udowodnieniem, iż sprawca nielegalnej wycinki działał bez zgody właściciela (posiadacza) nieruchomości. Jeżeli zatem drzewo usunęła osoba trzecia bez wiedzy właściciela (posiadacza) i w sposób, któremu właściciel nie mógł zapobiec, wtedy właściciel nieruchomości nie ponosi odpowiedzialności.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI UZASADNIAJĄCY USUNIĘCIE LUB ZNISZCZENIE DRZEWA LUB KRZEWU 

Zaznaczyć należy, że przepisy przewidują sytuację, w której dochodzi do usunięcia lub uszkodzenia drzewa, ale pomimo tego nie wymierza się administracyjnej kary pieniężnej. Są to jednak sytuacje nadzwyczajne, które mogą być usprawiedliwione jedynie „stanem wyższej konieczności”.  Jak rozumieć pojęcie „stanu wyższej konieczności”. Sądy stoją na stanowisku, iż stan wyższej konieczności, uzasadniający natychmiastowe usunięcie albo zniszczenie drzewa lub krzewu i jednocześnie zwalniający z obowiązku poniesienia kary pieniężnej, musi być stanem nagłym i stwarzającym na tyle poważne zagrożenie dla innych dóbr prawem chronionych jak życie lub zdrowie ludzkie (o wyższej wartości niż drzewa lub krzewy), że nie można oczekiwać na przybycie uprawnionych służb lub na uzyskanie odpowiedniego zezwolenia. Jednakże samo przekonanie osoby dokonującej usunięcia (zniszczenia) drzewa lub krzewu – subiektywne przekonanie – może być niewystarczające do usprawiedliwienia takiego czynu i będzie po analizie sprawy uznane za dokonane w sposób  nieuprawniony. 

POSTĘPOWANIE DOTYCZĄCE ZNISZCZENIA DRZEWA LUB KRZEWU

Wspomnieć należy również, że postępowanie w sprawie nałożenia kary pieniężnej za usunięcie drzewa lub krzewu bez zezwolenia jest postępowaniem prowadzonym przed organami administracji publicznej. Jego jedynym celem jest ukaranie sprawcy nielegalnego czynu. Kara finansowa nakładana w tym postępowaniu jest zatem karą nakładaną w związku z naruszeniem interesu publicznego. Organy administracji publicznej (wójt, burmistrz, prezydent) nie rozstrzygają kwestii ewentualnych szkód, jakie powstały w wyniku nielegalnego wycięcia, czy zniszczenia drzewa. Osoba pokrzywdzona nielegalnym zniszczeniem drzewa lub krzewu (np. właściciel drzewa) może w postępowaniu cywilnym (nie w postępowaniu administracyjnym związanym z wymierzeniem kary za nielegalne zniszczenie drzewa) dochodzić od sprawcy odszkodowania za usunięcie drzew z jego nieruchomości.

Drzewa i krzewy są pod ochroną prawną. 

Oznacza to, iż bez zgody odpowiedniego organu nie można wycinać wielu gatunków drzew i krzewów, a prawo pozwala od tej zasady odstąpić jedynie w ściśle określonych przypadkach.

Przepisy, które w sposób restrykcyjny chronią dobro wspólne jakim jest ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień, znajdują się w wielu aktach prawnych. 

Konstytucja dla przykładu wskazuje, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5). Natomiast w art. 74 zobowiązuje władze publiczne do prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Dodatkowo wskazuje w art. 86, że każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. 

Z kolei art. 174 ust. 2 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, stanowi, iż: polityka Wspólnoty w dziedzinie środowiska naturalnego stawia sobie za cel wysoki poziom ochrony, z uwzględnieniem różnorodności sytuacji w różnych regionach Wspólnoty. Opiera się na zasadzie ostrożności oraz na zasadach działania zapobiegawczego, naprawiania szkody w pierwszym rzędzie u źródła i na zasadzie „zanieczyszczający płaci„.

Ponadto ustawa o ochronie przyrody m.in. w zakresie ochrony drzew i krzewów uściśla w/w wartości  wskazując w art. 2 na obowiązek ochrony zadrzewień oraz zieleni w miastach i wsiach (obok ochrony m.in. dziko występujących roślin, zwierząt, siedlisk przyrodniczych, czy krajobrazu).   

Z ustawy wynika również obowiązek o dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym. 

WYCINKA DRZEW PO UZYSKANIU ZEZWOLENIA

Dlatego też usunięcie drzew (krzewów) – zgodnie z ustawą o ochronie przyrody – może nastąpić, co do zasady, na podstawie zezwolenia uzyskanego od właściwego organu. Przy czym pamiętać należy, że ochroną objęte są drzewa i krzewy, które posiadają cechy pozwalające je zakwalifikować jako drzewo lub krzew. Dla przykładu nie każdy obiekt stojący może być zakwalifikowany jako drzewo podlegające ścisłej ochronie.  

Dlatego też organ rozpatrujący wniosek o zezwolenie na usunięcie drzewa winien go  rozważyć wszechstronnie. Zarówno w kontekście interesu wnioskodawcy, jak i interesu publicznego wynikającego z prawnego obowiązku ochrony elementów przyrody. 

Organ wydający zgodę na wycinkę drzew lub krzewów ma obowiązek ważyć kwestie przyczyn zamierzonego usunięcia drzewa lub krzewu, ze skutkami dla środowiska. Nie sposób  bowiem nie uwzględniać skutków dla środowiska podjętych decyzji o zgodzie na wycinkę drzewa.  

Organ wydający zgodę na wycinkę drzewa (krzewu) musi brać pod uwagę to, czy ich usunięcie z punktu widzenia ochrony środowiska jest dopuszczalne. 

PRZED WYDANIEM ZGODY NA WYCINKĘ DRZEWA  BIERZE SIĘ POD UWAGĘ WIELE OKOLICZNOŚCI 

Okoliczności każdej sprawy dotyczącej wniosku o zgodę na wycięcie drzewa lub krzewu będą zazwyczaj inne. 

Czym innym będzie usunięcie drzewa w celu poprawy bytowania gatunku podlegającego ochronie, a czym innym w celu wzniesienia  budynku. 

Innym zagadnieniem będą również kwestie związane z tym, iż drzewo lub krzew objęte wnioskiem o zgodę na wycinkę mogą rosnąć na obszarze, w którym znajduje się siedlisko kilka gatunków zwierząt objętych ścisłą ochroną gatunkową, a wycinka drzew może doprowadzić do zniszczenia siedlisk (gatunków chronionych roślin, zwierząt). 

Wspomnieć należy również, że organy administracji działające w granicach uznania administracyjnego, rozstrzygające wniosek o wycięcie drzewa lub krzewu powinny rozważyć, które spośród prawnie dopuszczalnych rozstrzygnięć jest w danym wypadku celowe. Bowiem zezwolenie na wycięcie drzew jest wyjątkiem od reguły zachowania drzewa, jako podlegającego ochronie prawnej elementu przyrody. 

Zezwolenie na wycięcie drzew nastąpić może jedynie w sytuacji, gdy przyczyna taka zostanie przez organ uznana za przyczynę ważną, uzasadniającą rezygnację z przewidzianej ustawą zasady ochrony drzew i krzewów.

KARY FINANSOWE ZA NIELEGALNE USUNIĘCIE DRZEW  

W sytuacji usunięcia (zniszczenia, uszkodzenia) drzewa lub krzewu bez stosownej zgody właściwy organ (wójt, burmistrz, prezydent) wydaje decyzję o nałożeniu kary pieniężnej za ich usunięcie.  Nie ma w tym przypadku uznaniowości, tj. organ musi nałożyć karę. Uznanie organu ograniczać się będzie jedynie do wyprowadzania wniosków z określonego stanu faktycznego sprawy. Dlatego w sytuacji ustalenia faktu wycięcia drzewa i podmiotu odpowiedzialnego za ten czyn wydanie decyzji o wymierzeniu kary staje się obligatoryjne.

Wysokość kary będzie uzależniona od gatunku drzewa oraz obwodu pnia.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA USUNIĘCIA DRZEW 

Jednak kary finansowe (odpowiedzialność administracyjna) jakie można ponieść za nielegalną wycinkę drzew i krzewów to nie wszystko. 

Pamiętać bowiem należy również o odpowiedzialności karnej za wycinkę drzew i krzewów bez odpowiednich zgód. Przed sądem karnym można odpowiadać m.in. za zniszczenie terenów i obiektów chronionych, zniszczenie środowiska przyrodniczego, czy też zniszczenie zabytku, nie wspominając o odpowiedzialności za kradzież, czy też zniszczenie cudzej rzeczy (drzewa lub krzewu).